منابع و روش‌های فهم فضای صدور

برخی معتقدند تنها راه شناخت سبب ورود احادیث، مانند اسباب نزول قرآن، روایت و نقل می‌باشد؛ آن هم روایت‌هایی که صحت آنها مورد تأیید ‌باشد. (سلیمانی، 1383، ص 70) ولی باید خاطر نشان کرد که از طریق موارد زیر نیز می‌توان فضای صدور خطبه را کشف کرد:[1]

 از زمان ظهور علم مدیریت، اندیشمندان این عرصه در پی ارائه تئوری رهبری بودند تا بتوانند به کمک آن، افراد و سازمان‌ها را هدایت کنند. از این رو، تئوری رهبری در طول این سال‌ها پی در پی خلق شده‌اند و در هر کدام سعی شده است تا نواقص مورد پیشین اصلاح شود؛ به این امید که در نهایت به فرضیه‌ای برسند که قادر باشد به شایستگی، رهبران سازمانی را برای هدایت و رهبری افراد یاری رساند، ولی متأسفانه تلاش‌های اندیشمندان تاکنون به تئوری جامع و کاملی منتهی نشده است.

علمای اسلام معتقدند که هیچ مسئله ای بعد از توحید به اهمیت حق و عدل نمی رسد همانطوری که مسئله توحید در تمام اعتقادات دینی و اخلاقی مسلمانان ریشه دارد ادای حقوق دیگران نیز از آنچنان اهمیتی برخوردار است که بعد از اعتقاد به یگانگی خدا چیزی به پای آن نمی رسد و در تمام شئون اجتماعی مسلمین جایگاه مخصوصی دارد. در این مقاله انواع حق از نگاه مولا علی علیه السلام بررسی شده است.

3ـ2 ـ كمك علي عليه‏السلام به حلّ مشكل عثمان

الف ـ تلاش براي شكستن محاصره

هنگامي كه عثمان به دليل فاصله گرفتن از سنت پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مورد اعتراض مردم واقع شد، هنوز از عمق فاجعه‏اي كه در شُرُفِ وقوع بود، خبر نداشت. مردم به پنج دليل، خانه‏ي عثمان را محاصره كرده بودند و خواستار استعفاي او بودند:

4 ـ توصيه به كارگزاران خود در ترك خودكامگي و ديكتاتوري

امام علي عليه‏السلام، به مأموران و كارگزاران خود دستور مي‏دهد كه در محدوده‏ي مسؤوليت خويش، از خودرأيي و خودكامگي كه حاصل كبر و غرور و خودپسندي است، دوري كنند. اين دستور به معني باز كردن گوش كارگزاران براي شنيدن سخنِ منتقدان و مخالفان است كه نتيجه‏ي آن، تساهل سياسي، به معنيِ رعايت حقِ مخالف در مخالفتِ خود با حاكمان جامعه خواهد بود. امام علي عليه‏السلام در نامه‏ي 53 نهج البلاغه، خطاب به مالك اشتر چنين مي‏فرمايد:

16 ـ توبيخ عمروبن حَمِق به دليل لعنِ مردم شام

يكي ديگر از مصاديق «تساهل اخلاقي» در سيره‏ي امام علي عليه‏السلام، خودداري ايشان از «خشونت‏كلامي» در برخورد با اهل شام است.

13 ـ خوش‏رفتاري با ابن ملجم و پيشنهاد عفو يا قصاص منصفانه‏ي او

يكي از بزرگ‏ترين فرازهاي اخلاقي زندگي آموزنده‏ي امام علي عليه‏السلام، رفتار بزرگوارانه و جوان‏مردانه‏ي او با قاتل كينه‏توز و ناجوانمرد خويش؛ ابن ملجم است. علي عليه‏السلام در گذشته به ابن ملجم محبت‏ها كرده و با وجود آگاهي از نيّت پليدش او را آزاد گذارده بود و اينك فرق مبارك‏اش به شمشير كين او شكافته شده بود. با اين حال، از لطف و نوازش در حق قاتل خودداري نكرد.

پس از آن كه ابن ملجم در مسجد كوفه، شمشير زهرآگين خود را بر فرق مبارك علي عليه‏السلام وارد كرد، امام فرياد زد: «او را بگيريد و نگذاريد فرار كند».1 مردم در پي او دويدند و سرانجام، قثم بن عباس پيش تاخت و او را بغل كرد و به زمين كوبيد و دست بسته او را به خانه‏ي علي عليه‏السلام آورد.