رفتار علي عليه‏السلام با خلفاي سه ‏گانه

حضرت علي عليه‏السلام در اين اين ايام به جاي مبارزه با كساني كه سبب انحراف اسلام و مسلمانان شده بودند، روش ديگري را برگزيد. ايشان در عين دخالت نكردن در امور شخصي خلفاء، به امور مربوط به اسلام و مسلمانان، با سعه‏ي صدر پاسخ مي‏دادند. هنگامي كه دانشمندان از داخل و خارج سؤالات پيچيده و مبهم مي‏پرسيدند و خلفا به دليل نداشتن معلومات كافي از پاسخ در مي‏ماندند، امام علي عليه‏السلام به كمك خلفا مي‏شتافت و قدرت علمي اسلام را در برابر يهوديان و مسيحيان به نمايش مي‏گذاشت.

گاهي خلفا در پاسخ به احكام شرعي در مي‏ماندند يا آن كه در حوادثي كه رخ مي‏داد، به حكم اسلام آگاه نبودند، حضرت نيز روش و پاسخ صحيح را به ايشان مي‏آموخت. شيعيان اميرالمؤمنين علي عليه‏السلام نيز در اين مسير حركت مي‏كردند نظير سلمان فارسي كه از سوي خليفه‏ي دوم به استانداري مداين منصوب و اعزام شد.1

اين روش بزرگ‏ترين درس اخلاص و فداكاري در راه دين خداست كه با گذشتن از حق خود، براي حفظ دين خدا با كساني كه حق تو را ضايع كرده‏اند، همكاري كني.

1ـ مروج الذهب، ج 2، ص 323.

حفظ آمادگي نيروهاي خودي

اوضاع اجتماعي پس از وفات پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله به گونه‏اي بود كه امكان هرگونه ابتكار عمل را از خواص مي‏گرفت. در اين حال عوام به شدت تحت تأثير قرار گرفته، عده‏اي ناآگاه وعده‏اي نيز آگاه ولي ترسو و مرعوب بودند. طبيعي است كه در چنين موقعيتي بايد براي حفظ افراد موافق و نيروهاي خودي تلاش كرد، يعني همان كاري كه امام علي عليه‏السلام انجام دادند. حضرت در خطبه‏ي 26 مي‏فرمايند:

فَنَظَرتُ فَاِذا لَيسَ لي مُعينٌ اِلّا اَهلَ بَيْتي فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ المَوتِ وَ اَغْضَيتُ عَلَي القَذي وَ شَرِبتُ عَلَي الشَّجا وَ صَبَرْتُ عَلَي اَخْذِ الكَظَمِ وَ عَلي اَمَرَّ مِنْ طَعْمِ الْعَلْقَمِ.

پس از وفات پيامبر و بي‏وفايي ياران، به اطراف خود نگريستم. ياوري جز اهل بيت خود نديدم، كه اگر مرا ياري كنند، كشته خواهند شد؛ پس به مرگ آنان رضايت ندادم. ديدگان پر از خار و خاشاك را ناچار فرو بستم و با گلويي كه استخوان شكسته در آن گير كرده بود، جام تلخ حوادث را نوشيدم و خشم خويش فرو خوردم و بر نوشيدن جام تلخ‏تر از گياه حنظل شكيبايي نمودم.

ايشان در اين ايام با بردباري، تدبير و دورانديشي، ناملايمات را تحمل كرد تا مردم به آگاهي‏هاي لازم دست يابند و زمينه براي حضور نيروهاي حق آماده شود. در عمل نيز همين‏گونه شد؛ زيرا با عملكرد ناسنجيده‏ي حكام در زير پا گذاشتن احكام اسلامي، زمينه‏ي انقلاب مردمي فراهم گشت و حكومت به طور طبيعي به دست امام علي عليه‏السلام افتاد.

عوام و خواص در «سقيفه بني‏ ساعده»

تعريف عوام

عوام يا همان توده‏ي مردم هميشه سرگرم زندگي روزمره‏ي خود هستند و به دليل حساسيت‏هاي گوناگون نظير دين و غيرت ديني يا مليت و قبيله‏گرايي به صحنه‏ي اجتماع و سياست كشانده مي‏شوند. آنان از خود نظري ندارند و نمي‏توانند مسايل را تحليل كنند. بنابراين دنباله‏رو و تابعند؛ خواص به جايشان فكر مي‏كنند و عوام در حقيقت، مجري فرمان آنان هستند.

آیا حدیث غدیر در رابطه با شبهه‏ای بود که پس از جنگ تبوک پیش آمده است؟

حدیث غدیر در کتاب حدیثی اهل‏سنّت و شیعه به گونه‏ای نقل شده است که جای هیچ گونه شک و شبهه‏ای در اصل صدور آن نیست، ابن حجر عسقلانی که یکی از علمای اهل‏سنّت است در ذیل حدیث غدیر مینویسد: این حدیث را سی تن از صحابه روایت کرده‏اند و بیشتر سلسله سند آن صحیح و حسن است.{1} ذهبی که یکی دیگر از علمای اهل‏سنّت است میگوید: حدیث غدیر جداً عالی است و متن آن به صورت متواتر میباشد.{2}

فرضيه‌هاي موهوم پيرامون پيدايش شيعه

4 ـ توصيه به كارگزاران خود در ترك خودكامگي و ديكتاتوري

امام علي عليه‏السلام، به مأموران و كارگزاران خود دستور مي‏دهد كه در محدوده‏ي مسؤوليت خويش، از خودرأيي و خودكامگي كه حاصل كبر و غرور و خودپسندي است، دوري كنند. اين دستور به معني باز كردن گوش كارگزاران براي شنيدن سخنِ منتقدان و مخالفان است كه نتيجه‏ي آن، تساهل سياسي، به معنيِ رعايت حقِ مخالف در مخالفتِ خود با حاكمان جامعه خواهد بود. امام علي عليه‏السلام در نامه‏ي 53 نهج البلاغه، خطاب به مالك اشتر چنين مي‏فرمايد:

3 ـ عفو موسي بن طلحه

در همين ساعات، موسي بن طلحه را كه اسير شده بود، خدمت حضرت آوردند. بين مردم شايع شده بود كه «اين نخستين كسي است كه كشته مي‏شود». هرگز گمان نمي‏كردند حضرت، نسبت به فرزند رهبر مخالفان حكومت (طلحه) كه اكنون گردنش زير تيزي شمشير اوست، اندك نرمشي به خرج دهد. اما آن جوان پيش آمد و بيعت كرد و چنان مدارا و نرمشي از علي ديد كه دل او را آرام ساخت».1 بنابر نقل ابن قتيبه2 حضرت به او فرمود: اميد آن داشتم كه من و پدرت از كساني باشيم كه خداوند درباره‏ي آن‏ها فرموده است: «و نزعناما في صدورهم من غل اخوانا علي سررٍ متقابلين؛ ما كينه‏هاي آنان را از سينه‏هاشان بيرون مي‏كنيم تا برادرانه روبه‏روي هم بر تخت‏ها تكيه زنند».3