مختصری از کتاب جاذبه و دافعه علی ع بقلم استاد شهید مطهری

قانون جذب و دفع :

قانون " جذب و دفع " يكقانون عمومی است كه بر سرتاسر نظام‏ آفرينش حكومت می‏كند . از نظر جوامع علمی امروزبشر مسلم است كه هيچ‏ ذره‏ای از ذرات جهان هستی از دائره حكومت جاذبه عمومی خارجنبوده و همه‏ محكوم آنند . از بزرگترين اجسام و اجرام عالم تا كوچكترين ذرات آندارای‏ اين نيروی مرموز به نام نيروی جاذبه هستند و هم به نحوی تحت تأثير آن‏می‏باشند
بشر دورانهای باستان به جاذبه عمومی جهان پی نبرده بود و ليكن به وجودجاذبه در برخی اجسام پی برده بود و بعضی از اشياء را سمبل آن می‏دانست ، چونمغناطيس و كهربا . تازه ، ارتباط جاذبی آنها را نسبت به همه چيز نمی‏دانست بلكه بهيك ارتباط خاصی رسيده بود ، ارتباط مغناطيس و آهن ، كهربا و كاه

17

از اينها كه بگذريم نيروی جاذبه را در مورد سايرجمادات نمی‏گفتند و فقط درباره زمين كه چرا در وسط افلاك وقوف كرده است سخنی داشتند
معتقد بودند كه زمين در وسط آسمان معلق است و جاذبه از هر طرف آنرا می‏كشد وچون اين كشش از همه جوانب است قهرا در وسط ايستاده و به هيچ‏ طرف متمايل نمی‏گردد . بعضی معتقد بودند كه آسمان ، زمين را جذب نمی‏كند بلكه آن را دفع می‏كند ، و چوننيروی وارد بر زمين از همه جوانب متساوی‏ است در نتيجه زمين در نقطه خاصی قرارگرفته و تغيير مكان نمی‏دهد
در نباتات و حيوانات نيز همه قائل به قوه جاذبه ودافعه بوده‏اند ، به‏ اين معنی كه آنها را دارای سه قوه اصلی : غاذيه ، ناميه ومولده‏ می‏دانستند و برای قوه غاذيه چند قوه فرعی قائل بودند : جاذبه ، دافعه ،هاضمه و ماسكه . و می‏گفتند در معده نيروی جذبی است كه غذا را به سوی خود می‏كشد واحيانا هم آنجا كه غذا را مناسب نيابد دفع می‏كند ( 1 ) و همچنين‏ می‏گفتند در كبدنيروی جذبی است كه آب را به سوی خود جذب می‏كند

18

جاذبه و دافعه در جهان انسان :

در اينجا غرض ازجذب و دفع ، جذب و دفعهای جنسی نيست اگر چه آن نيز خود نوع خاصی از جذب و دفع استاما با بحث ما ارتباط ندارد و خود موضوعی مستقل است . بلكه مراد آن جذب و دفعهائیاست كه در ميان افراد انسان در صحنه حيات اجتماعی وجود دارد . در جامعه انسانی نيزبرخی‏ همكاريها است كه بر اساس اشتراك منافع است . البته اينها نيز از بحث‏ ما خارجاست
قسمت عمده‏ای از دوستيها و رفاقتها ، و يا دشمنيها و كينه توزيها ، همه‏مظاهری از جذب و دفع انسانی است . اين جذب و دفعها براساس سنخيت و مشابهت و يا ضديتو منافرت پی‏ريزی شده است ( 1 ) و در حقيقت علت‏ اساسی جذب و دفع را بايد در سنخيتو تضاد جستجو كرد ، همچنانكه از نظر بحثهای فلسفی مسلم است كه : السنخية علةالانضمام . گاهی دو نفر انسان يكديگر را جذب می‏كنند و دلشان می‏خواهد با يكديگردوست و رفيق باشند . اين رمزی دارد و رمزش جز سنخيت نيست . اين دو نفر تا در بينشانمشابهتی نباشد همديگر را جذب نمی‏كنند و متمايل به‏ دوستی با يكديگر نخواهند شد وبه طور كلی نزديكی هر دو موجود دليل بر يك‏ نحو مشابهت و سنخيتی است در بين آنها

19

در مثنوی ، دفتر دومداستان شيرينی را آورده است : حكيمی زاغی را ديد كه با لك لكی طرح دوستی ريخته باهم می‏نشينند و باهم پرواز می‏كنند ! دو مرغ از دو نوع . زاغ نه قيافه‏اش و نه رنگش، با لك لك شباهتی ندارد . تعجب كرد كه زاغ با لك لك چرا ؟ ! نزديك آنها رفت و دقتكرد ديد هر دوتا لنگند

اين يك پائی بودن ، دو نوع حيوان بيگانه را باهمانس داد . انسانها نيز هيچگاه بدون جهت با يكديگر رفيق و دوست نمی‏شوند كما اينكههيچوقت‏ بدون جهت با يكديگر دشمن نمی‏شوند
به عقيده بعضی ريشه اصلی اين جذب ودفعها نياز و رفع نياز است
انسان موجودی نيازمند است و ذاتا محتاج آفريده شده ،با فعاليتهای پی‏گير خويش می‏كوشد تا خلاءهای خود را پر كند و حوائجش را برآورد واين نيز امكان پذير نيست بجز اينكه به دسته‏ای بپيوندد و از جمعيتی رشته پيوند رابگسلد تا بدينوسيله از دسته‏ای بهره گيرد و از زيان دسته ديگر خود را برهاند و ماهيچ گرايش و يا انزجاری را در وی نمی‏بينيم مگر اينكه از شعور استخدامی او نضجگرفته است .

20

و روی اين حساب ، مصالححياتی و ساختمان فطری ، انسان را جاذب و دافع پرورده است تا با آنچه در آن خيریاحساس می‏كند بجوشد و آنچه را با اهداف خويش منافر می‏بيند از خود دور كند و درمقابل آنچه‏ غير از اينهاست كه نه منشأ بهره‏ای هستند و نه زيانبارند بی‏احساس باشد، و در حقيقت جذب و دفع دوركن اساسی زندگی بشرند و به همان مقداری كه از آنها كاستهشود در نظام زندگيش خلل جايگزين می‏گردد و بالاخره آنكه قدرت‏ پر كردن خلاءها رادارد ديگران را به خود جذب می‏كند و آنكه نه تنها خلاءی‏ را پر نمی‏كند بلكه برخلاءها می‏افزايد انسانها را از خود طرد می‏كند و بی‏تفاوتها هم همچوسنگی در كناری

اختلاف انسانها در جذب و دفع :

افراد از لحاظجاذبه و دافعه نسبت به افراد ديگر انسان ، يكسان نيستند بلكه به طبقات مختلفی تقسيممی‏شوند : 1 - افرادی كه نه جاذبه دارند و نه دافعه ، نه كسی آنها را دوست و نه‏كسی دشمن دارد ، نه عشق و علاقه و ارادت را بر می‏انگيزند و نه عداوت و حسادت وكينه و نفرت كسی را ، بی‏تفاوت در بين مردم راه می‏روند مثل اين‏ است كه يك سنگ درميان مردم راه برود

21

اين ، يك موجود ساقط وبی‏اثر است . آدمی كه هيچگونه نقطه مثبتی در او وجود ندارد ( مقصود از مثبت تنهاجهت فضيلت نيست ، بلكه شقاوتها نيز در اينجا مقصود است ) نه از نظر فضيلت و نه ازنظر رذيلت ، حيوانی است غذائی می‏خورد و خوابی می‏رود و در ميان مردم‏ می‏گرددهمچون گوسفندی كه نه دوست كسی است و نه دشمن كسی ، و اگر هم به‏ او رسيدگی كنند وآب و علفش دهند برای اين است كه در موقع از گوشتش‏ استفاده كنند . او نه موج موافقايجاد می‏كند و نه موج مخالف . اينها يك‏ دسته هستند : موجودات بی‏ارزش و انسانهایپوچ و تهی ، زير انسان نياز دارد كه دوست بدارد و او را دوست بدارند و هم می‏توانيمبگوئيم نياز دارد كه دشمن بدارد و او را دشمن بدارند
2 - مردمی كه جاذبه دارنداما دافعه ندارند ، با همه می‏جوشند و گرم‏ می‏گيرند و همه مردم از همه طبقات رامريد خود می‏كنند ، در زندگی همه كس‏ آنها را دوست دارد و كسی منكر آنان نيست ،وقتی هم كه بميرند مسلمان با زمزمشان می‏شويد و هندو بدن آنها را می‏سوزاند
چنان با نيك و بد خوكن كه بعد از مردنت عرفی مسلمانت به زمزم شويد و هندوبسوزاند بنا به دستور اين شاعر ، در جامعه‏ای كه نيمی از آن مسلمان است و به‏ جنازهمرده احترام می‏كند و آن را غسل می‏دهد و گاهی برای احترام بيشتر با آب مقدس زمزمغسل می‏دهند ، و نيمی هندو كه مرده را می‏سوزانند و خاكسترش را بر باد می‏دهند ، درچنين جامعه‏ای آنچنان زندگی كن كه مسلمان‏ تو را از خود بداند و بخواهد ترا پس ازمرگ با آب زمزم و هندو نيز تو را از خويش بداند و بخواهد پس از مرگ تو را بسوزاند

22

غالبا خيال می‏كنند كه حسنخلق و لطف معاشرت و به اصطلاح امروز " اجتماعی بودن " همين است كه انسان همه را باخود دوست كند . اما اين‏ برای انسان هدفدار و مسلكی كه فكر و ايده‏ای را در اجتماعتعقيب می‏كند و درباره منفعت خودش نمی‏انديشد ميسر نيست . چنين انسانی خواه ناخواهيك رو و قاطع و صريح است مگر آنكه منافق و دورو باشد . زيرا همه مردم‏ يك جور فكرنمی كنند و يك جور احساس ندارند و پسندهای همه يكنواخت‏ نيست . در بين مردم دادگرهست ، ستمگر هم هست ، خوب هست ، بد هم‏ هست . اجتماع منصف دارد ، متعدی دارد ، عادلدارد ، فاسق دارد ، و آنها همه نمی‏توانند يك نفر آدم را كه هدفی را به طور جدیتعقيب می‏كند و خواه‏ ناخواه با منافع بعضی از آنها تصادم پيدا می‏كند دوست داشتهباشند . تنها كسی موفق می‏شود دوستی طبقات مختلف و صاحبان ايده‏های مختلف را جلبكند كه متظاهر و دروغگو باشد و با هر كسی مطابق ميلش بگويد و بنماياند . اما اگرانسان يك رو باشد و مسلكی ، قهرا يك عده‏ای با او دوست می‏شوند و يك عده‏ای نيزدشمن . عده‏ای كه با او در يك را هند به سوی او كشيده‏ می‏شوند و گروهی كه در راهیمخالف آن راه می‏روند او را طرد می‏كنند و با او می‏ستيزند
بعضی از مسيحيان كهخودرا و كيش خود را مبشر محبت معرفی می‏كنند ، ادعای آنها اينست كه انسان كامل فقطمحبت دارد و بس ، پس فقط جاذبه‏ دارد و بس ، و شايد برخی هندوها نيز اين چنينادعائی را داشته باشند

23

در فلسفه هندی و مسيحی ازجمله مطالبی كه بسيار به چشم می‏خورد محبت‏ است . آنها می‏گويند بايد به همه چيزعلاقه ورزيد و ابراز محبت كرد و وقتی كه ما همه را دوست داشتيم چه مانعی دارد كههمه نيز ما را دوست‏ بدارند ، بدها هم ما را دوست بدارند چون از ما محبت ديده‏اند
اما اين آقايان بايد بدانند تنها اهل محبت بودن كافی نيست ، اهل‏ مسلك هم بايدبود و به قول گاندی در " اينست مذهب من " محبت بايد با حقيقت توأم باشد و اگر باحقيقت توأم بود بايد مسلكی بود و مسلكی‏ بودن خواه ناخواه دشمن ساز است و در حقيقتدافعه‏ای است كه عده‏ای را به‏ مبارزه بر می‏انگيزد و عده‏ای را طرد می‏كند
اسلام نيز قانون محبت است . قرآن ، پيغمبر اكرم را رحمة للعالمين‏ معرفی می‏كند : « و ما ارسلناك الا رحمة للعالمين »( 1 )
نفرستاديم تو را مگر كه مهر و رحمتیباشی برای جهانيان . يعنی نسبت به‏ خطرناكترين دشمنانت نيز رحمت باشی و به آنانمحبت كنی ( 2 )

24

اما محبتی كه قرآن دستورمی‏دهد آن نيست كه با هر كسی مطابق ميل و خوشايند او عمل كنيم ، با او طوری رفتاركنيم كه او خوشش بيايد و لزوما به سوی ما كشيده شود . محبت اين نيست كه هر كسی رادر تمايلاتش آزاد بگذاريم و يا تمايلات او را امضاء كنيم . اين محبت نيست بلكه نفاقو دوروئی است . محبت آنست كه با حقيقت توأم باشد . محبت خير رساندن‏ است و احياناخير رساندنها به شكلی است كه علاقه و محبت طرف را جلب‏ نمی‏كند . چه بسا افرادی كهانسان از اين رهگذر به آنها علاقه می‏ورزد و آنها چون اين محبتها را با تمايلاتخويش مخالف می‏بينند بجای قدردانی‏ دشمنی می‏كنند . به علاوه و محبت منطقی وعاقلانه آنست كه خير و مصلحت‏ جامعه بشريت در آن باشد نه خير يك فرد و يا يك دستهبالخصوص . بسا خير رساندنها و محبت كردنها به افراد كه عين شر رساندن و دشمنی كردنبا اجتماع است
در تاريخ مصلحين بزرگ ، بسيار می‏بينيم كه برای اصلاح شؤوناجتماعی مردم‏ می‏كوشيدند و رنجها را به خود هموار می‏ساختند اما در عوض جز كينه وآزار از مردم جوابی نمی‏ديدند . پس اينچنين نيست كه در همه جا محبت ، جاذبه‏ باشدبلكه گاهی محبت به صورت دافعه‏ای بزرگ جلوه می‏كند كه جمعيتهائی را عليه انسان‏متشكل می‏سازد

25

عبدالرحمن بن ملجم مرادیاز سختترين دشمنان علی بود . علی خوب‏ می‏دانست كه اين مرد برای او دشمنی بسيارخطرناك است . ديگران هم گاهی‏ می‏گفتند كه آدم خطرناكی است ، كلكش را بكن . اما علیمی‏گفت قصاص قبل‏ از جنايت بكنم ؟ ! اگر او قاتل من است من قاتل خودم را نمی‏توانمبكشم
او قاتل من است نه من قاتل او ، و درباره او بود كه علی گفت : « اريدحياته و يريد قتلی » ( 1 )
من می‏خواهم او زنده بماند و سعادت او را دوست دارماما او می‏خواهد مرا بكشد . من به او محبت و علاقه دارم اما او با من دشمن است وكينه‏ می‏ورزد
و ثالثا محبت تنها داروی علاج بشريت نيست . در مذاقها ومزاجهائی‏ خشونت نيز ضرورت دارد و مبارزه و دفع و طرد لازم است . اسلام هم دين‏ جذبو محبت است و هم دين دفع و نقمت ( 2 )

26

3 - مردمی كه دافعه دارنداما جاذبه ندارند ، دشمن سازند اما دوست ساز نيستند . اينها نيز افراد ناقصی هستند، و اين دليل بر اينست كه فاقد خصائل مثبت انسانی می‏باشند زيرا اگر از خصائلانسانی بهره‏مند بودند گروهی و لو عده قليلی طرفدار و علاقه‏مند داشتند ، زيرا درميان مردم همواره آدم خوب وجود دارد هر چند عددشان كم باشد

27

اگر همه مردم باطل و ستمپيشه بودند اين دشمنيها دليل حقيقت و عدالت‏ بود اما هيچوقت همه مردم بد نيستندهمچنانكه در هيچ زمانی همه مردم خوب‏ نيستند . قهرا كسی كه همه دشمن او هستند خرابیاز ناحيه خود اوست و الا چگونه ممكن است در روح انسان خوبيها وجود داشته باشد و هيچدوستی نداشته‏ باشد . اينگونه اشخاص در وجودشان جهات مثبت وجود ندارد حتی در جهات‏شقاوت . وجود اينها سر تا سر تلخ است و برای همه هم تلخ است . چيزی كه‏ لااقل برایبعضيها شيرين باشد [ در اينها ] وجود ندارد
علی ( ع ) می‏فرمايد : « اعجز الناسمن عجز عن اكتساب الاخوان ، و اعجز منه من ضيع من ظفر به‏ منهم » ( 1 )
" ناتوانترين مردم كسی است كه از دوست يافتن ناتوان باشد و از آن‏ ناتوانتر آنكهدوستان را از دست بدهد و تنها بماند "
4 - مردمی كه هم جاذبه دارند و هم دافعه . انسانهای با مسلك كه در راه‏ عقيده و مسلك خود فعاليت می‏كنند ، گروههائی را بهسوی خود می‏كشند ، در دلهائی به عنوان محبوب و مراد جای می‏گيرند و گروههائی را هماز خود دفع‏ می‏كنند و می‏رانند ، هم دوست سازند و هم دشمن ساز ، هم موافق پرور وهم‏ مخالف پرور

28

اينها نيز چند گونه‏اند ،زيرا گاهی جاذبه و دافعه هر دو قوی است و گاهی هر دو ضعيف و گاهی با تفاوت . افرادبا شخصيت آنهائی هستند كه‏ جاذبه و دافعه شان هر دو قوی باشد ، و اين بستگی دارد بهاينكه پايگاههای‏ مثبت و پايگاههای منفی در روح آنها چه اندازه نيرومند باشد . البته قوت‏ نيز مراتب دارد ، تا می‏رسد به جائی كه دوستان مجذوب ، جان را فدامی‏كنند و در راه او از خود می‏گذرند و دشمنان هم آنقدر سرسخت می‏شوند كه‏ جان خودرا در اين راه از كف می‏دهند و تا آنجا قوت می‏گيرند كه حتی بعد از مرگ قرنها جذب ودفعشان در روحها كارگر واقع می‏شود و سطح وسيعی را اشغال می‏كند . و اين جذب ودفعهای سه بعدی از مختصات اولياء است‏ همچنانكه دعوتهای سه بعدی مخصوص سلسلهپيامبران است ( 1 )
از طرفی بايد ديد چه عناصری را جذب و چه عناصری را دفعمی‏كنند . مثلا گاهی عنصر دانا را جذب و عنصر نادان را دفع [ می‏كنند ] و گاهی برعكس‏ است . گاهی عناصر شريف و نجيب را جذب و عناصر پليد و خبيث را دفع [ می‏كنند ] و گاهی برعكس است . لهذا دوستان و دشمنان ، مجذوبين و مطرودين‏ هر كسی دليل قاطعیبر ماهيت اوست

29

صرف جاذبه و دافعه داشتن وحتی قوی بودن جاذبه و دافعه برای اينكه‏ شخصيت شخص قابل ستايش باشد كافی نيست بلكهدليل اصل شخصيت است ، و شخصيت هيچكس دليل خوبی او نيست . تمام‏ رهبران و ليدرهایجهان حتی جنايتكاران حرفه‏ای از قبيل چنگيز و حجاج و معاويه ، افرادی بوده‏اند كههم جاذبه داشته‏اند و هم دافعه . تا در روح‏ كسی نقاط مثبت نباشد هيچگاه نمی‏تواندهزاران نفر سپاهی را مطيع خويش‏ سازد و مقهور اراده خود گرداند . تا كسی قدرت رهبرینداشته باشد نمی‏تواند مردمی را اينچنين به دور خويش گرد آورد . نادرشاه يكی از اينافراد است . چقدر سرها بريده و چقدر چشمها را از حدقه‏ها بيرون آورده است اماشخصيتش فوق العاده نيرومند است . از ايران‏ شكست خورده و غارت زده اواخر عهد صفوی ،لشكری گران به وجود آورد و همچون مغناطيس كه براده‏ها ی آهن را جذب می‏كند ، مردانجنگی را به گرد خويش جمع كرد كه نه تنها ايران را از بيگانگان نجات بخشيد بلكه تااقصی‏ نقاط هندوستان براند و سرزمينهای جديدی را در سلطه حكومت ايرانی درآورد
بنابر اين هر شخصيتی هم سنخ خود را جذب می‏كند و غير هم سنخ را از خود دورمی‏سا زد . شخصيت عدالت و شرف عناصر خير خواه و عدالتجو را به سوی‏ خويش جذب می‏كندو هواپرستها و پول پرستها و منافقها را از خويش طرد می‏كند . شخصيت جنايت ، جانيانرا به دور خويش جمع می‏كند و نيكان را از خود دفع می‏كند
و همچنانكه اشارهكرديم تفاوت ديگر در مقدار نيروی جذب است

30

همچنانكه درباره جاذبهنيوتن می‏گويند به تناسب جرم جسم و كمتر بودن فاصله ، ميزان كشش و جذب بيشتر می‏شود، در انسانها قدرت جاذبه و فشار وارد از ناحيه شخص صاحب جاذبه متفاوت است

علی شخصيت دو نيروئی

علی از مردانی است كه همجاذبه دارد و هم دافعه ، و جاذبه و دافعه او سخت نيرومند است . شايد در تمام قرون واعصار ، جاذبه و دافعه‏ای به‏ نيرومندی جاذبه و دافعه علی پيدا نكنيم . دوستانیدارد عجيب ، تاريخی ، فداكار ، با گذشت ، از عشق او همچون شعله‏هائی از خرمنی آتش ،سوزان و پر فروغ‏اند ، جان دادن در راه او را آرمان و افتخار می‏شمارند و در دوستی‏او همه چيز را فراموش كرده‏اند . از مرگ علی ساليان بلكه قرونی گذشت‏ اما اين جاذبههمچنان پرتو می‏افكند و چشمها را به سوی خويش خيره می‏سازد
در دوران زندگيشعناصر شريف و نجيب ، خدا پرستانی فداكار و بی‏طمع ، مردمی با گذشت و مهربان ، عادلو خدمتگزار خلق گرد محور وجودش چرخيدند كه هر كدام تاريخچه‏ای آموزنده دارند و پساز مرگش در دوران خلافت‏ معاويه و امويان جمعيتهای زيادی به جرم دوستی او درسختترين شكنجه‏ها قرار گرفتند اما قدمی را در دوستی و عشق علی كوتاه نيامدند و تاپای جان‏ ايستادند

31

ساير شخصيتهای جهان بامرگشان همه چيزها می‏ميرد و با جسمشان در زير خاكها پنهان می‏گردد اما مردان حقيقتخود می‏ميرند ولی مكتب و عشقها كه بر می‏انگيزند با گذشت قرون تابنده تر می‏گردد
ما در تاريخ می‏خوانيم كه سالها بلكه قرنها پس از مرگ علی افرادی با جان ازناوك دشمنانش استقبال می‏كنند
از جمله مجذوبين و شيفتگان علی ، ميثم تمار رامی‏بينيم كه بيست سال‏ پس از شهادت مولی بر سر چوبه دار از علی و فضائل و سجايایانسانی او سخن می‏گويد . در آن ايامی كه سرتاسر مملكت اسلامی در خفقان فرو رفته ،تمام آزاديها كشته شده و نفسها در سينه زندانی شده است و سكوتی مرگبار همچون غبارمرگ بر چهره‏ها نشسته است ، او از بالای دار فرياد بر می‏آورد كه بيائيد از علیبرايتان بگويم . مردم از اطراف برای شنيدن سخنان ميثم‏ هجوم آوردند . حكومتقداره‏بند اموی كه منافع خود را در خطر می‏بيند دستور می‏دهد كه بر دهانش لجام زدندو پس از چند روزی هم به حياتش خاتمه‏ دادند . تاريخ از اين قبيل شيفتگان برای علیبسيار سراغ دارد
اين جذبه‏ها اختصاصی به عصری دون عصری ندارد . در تمام اعصارجلوه‏هائی‏ از آن جذبه‏های نيرومند می‏بينيم كه سخت كارگر افتاده است
مردی استبه نام ابن سكيت . از علما و بزرگان ادب عربی است و هنوز هم در رديف صاحبنظران زبانعرب مانند سيبويه و ديگران نامش برده می‏شود .

32

اين مرد در دوران خلافتمتوكل عباسی می‏زيسته - در حدود دويست سال بعد از شهادت علی - در دستگاه متوكل متهمبود كه شيعه است اما چون بسيار فاضل و برجسته بود متوكل او را به عنوان معلمفرزندانش انتخاب كرد . يك روز كه بچه‏های متوكل به‏ حضورش آمدند و ابن سكيت هم حاضربود و ظاهرا در آن روز امتحانی هم از آنها به عمل آمده بود و خوب از عهده برآمدهبودند متوكل ضمن اظهار رضايت از ابن سكيت و شايد [ به خاطر ] سابقه ذهنی كه از اوداشت كه‏ شنيده بود تمايل به تشيع دارد ، از ابن سكيت پرسيد اين دوتا ( دو فرزندش ) پيش تو محبوبترند يا حسن و حسين فرزندان علی ؟ ابن سكيت از اين جمله و از اينمقايسه سخت برآشفت . خونش به جوش‏ آمد . با خود گفت كار اين مرد مغرور به جائیرسيده است كه فرزندان خود را با حسن و حسين مقايسه می‏كند ! اين تقصير من است كهتعليم آنها را بر عهده گرفته‏ام . در جواب متوكل گفت : " به خدا قسم قنبر غلام علیبه مراتب از اين دوتا و از پدرشان نزد من‏ محبوتر است "
متوكل فی المجلس دستورداد زبان ابن سكيت را از پشت گردنش درآورند
تاريخ افراد سر از پا نشناخته زيادیرا می‏شناسد كه بی‏اختيار جان خود را در راه مهر علی فدا كرده‏اند . اين جاذبه رادر كجا می‏توان يافت ؟ گمان‏ نمی‏رود در جهان نظيری داشته باشد

33

علی به همين شدت دشمنانسرسخت دارد ، دشمنانی كه از نام او به خود می‏ پيچيدند . علی از صورت يك فرد بيروناست و به صورت يك مكتب موجود است ، و به همين جهت گروهی را به سوی خود می‏كشد وگروهی را از خود طرد می‏نمايد . آری علی شخصيت دو نيروئی‏ است

34